استعمال هورمونها در باغبانی

استعمال هورمون اکسین در باغبانی

بیوسنتز اکسین

ساخت اکسین عمدتا در بخشهای مریستمی گیاه بخصوص ، جوانه های راسی و برگهای جوان صورت می‌گیرد. در پژوهشهای اولیه در مورد اکسین گفته شده بود که چون اندول استیک اسید از نظر ساختمان شیمیایی شبیه امینو اسید تریپتوفان است احتمالا از تریپتوفان ساخته می‌شود. بعد از شناسایی عناصر رادیواکتیو و استفاده آنها در تحقیقات زیستی، این نظر تائید شد. با بکارگیری کربن رادیواکتیو (کربن 14) مسیر تشکیل اندول استیک اسید (IAA) در بسیاری از گیاهان شناخته شده است که شامل مسیر زیر می‌باشد:امینو اسید تریپتوفان بوسیله واکنش دآمیناسیون به اندول پیروویک اسید تبدیل می‌شود. سپس این ماده بوسیله واکنش دکربوکسیلاسیون به اندول استالدوئید تبدیل می‌گردد. اندول استالدئید تحت تاثیر واکنش دهیدروژناسیون به اندول استیک اسید تبدیل می‌شود. 

نقش اکسین‌ها در گیاه 

طویل شدن سلولها و اندام: طویل شدن سلولها فقط در حضور اکسین روی می‌دهد. اکسین در غلظتهای بالا اثر بازدارندگی روی این مرحله از رشد دارد مثلا غلظتی از اکسین که باعث طویل شدن ساقه می‌شود، طویل شدن ریشه را کند می‌سازد.

جلوگیری از ریزش برگ:

اکسین از ریزش برگها جلوگیری می‌کند و ریزش میوه‌های رسیده را به عقب می‌اندازد. 

تسریع در رسیدن میوه: 

اکسین رسیدن کامل میوه‌ها را تسریع می‌کند. 

پارتنوکارپی: این اصطلاح به میوه‌های بدون دانه گفته می‌شود که بطور طبیعی در برخی گونه‌ها روی می‌دهد و در بعضی گونه‌ها هم می‌توان آن را با بکارگیری هورمون اکسین تحریک کرد.

اثرات سمی اکسین

استفاده از غلظتهای نسبتا زیاد اکسین باعث تغییر شکل برگ ، ساقه ، ریشه ، رنگ پریدگی برگها ، جلوگیری از طویل شدن ساقه و ریشه و جلوگیری از باز شدن گلها می‌شود. از این خاصیت اکسین‌ها در از بین بردن علفهای هرز و دیگر گیاهان مزاحم به عنوان علف کش استفاده می‌شود.

نحوه انتقال اکسین

انتقال اکسین در اندامهای هوایی گیاه از بالا به پایین و در بافتهای پارانشیمی در داخل آوندهای آبکشی انجام می‌گیرد. نحوه انتقال اکسین در ریشه هم از نوک ریشه به سمت بالای ریشه صورت می‌گیرد. 

نقش اکسین در باغبانی

تنک کردن

پایداری میوه‌های در حال رشد و گلها و برگها بستگی به تعادل بین اکسین داخل آنها و مقدار اکسین ساقه دارد. هر وقت این تعادل بهم بخورد در محل اتصال دمبرگ با میوه یا دمگل به ساقه یک لایه چوب پنبه‌ای بوجود می‌آید و اندام مربوط از درخت جدا می‌شود و ریزش می‌کند. این امر در میوه کاری اهمیت زیادی دارد. چون درختان میوه زیادی تولید می‌کنند اگر همه آنها روی درخت بماند ولی محصول از نظر کیفی نامرغوب می‌شود ثانیا به علت کمبود مواد غذایی ریزش می‌کنند ثالثا درخت ضعیف می‌شود. برای جلوگیری از این موارد با استفاده به موقع از محلولهایی از انواع اکسین گلهای ضعیف را وادار به ریزش می‌کنند یا به اصطلاح محل تنک کردن انجام می‌دهند. 

تولید بافت پینه‌ای

هر وقت درخت به دلایلی از جمله هرس و قلمه‌گیری زخم شود، سلولهای پارانشیمی ناحیه زخم با ایجاد بافت یکنواخت محل زخم را ترمیم می‌کنند این بافت که پینه نام دارد دارای اکسین زیادی دارد. 

جلوگیری از ریزش میوه قبل از برداشت

برای این منظور 4 - 3 هفته قبل از برداشت میوه از ترکیبات مختلف اکسینی به غلظت معینی استفاده می‌شود.

کاهش ترک خوردگی میوه گیلاس

میوه‌های گیلاس بعد از بارندگی دچار ترک خوردگی می‌شوند که با مصرف ترکیبی از اکسین با غلظت معین 35 روز قبل از برداشت می‌توان از این پدیده جلوگیری کرد.

 ریشه‌دار کردن قلمه‌ها 

ریشه‌دار کردن قلمه‌ها به کمک اکسین یکی از کاربردهای مهم این ماده در باغبانی است.

جلوگیری از رشد نوکها و پا جوشها

پس از هرس شدید گیاهان ، تعدادی شاخه غیر بارور بنام نوک تولید می‌شود که باید هرس شوند. اگر محل زخم هرس را با کمک اکسین محلول پاشی کنیم از رشد نوکها جلوگیری می‌شود که این ماده برای جلوگیری از رشد پاجوشها (پاگیاه) نیز بکار می‌رود. 

رشد طولی شاخه

چون جوانه انتهایی شاخه دارای اکسین زیادی است و باعث رشد سریع طولی شاخه می‌شود.

استعمال هورمون جیبرلین در باغبانی

بیماری باکان یا بیماری غشای احمق برنج برای اولین بار توسط ژاپنی‌ها کشف شد که ناشی ازآلودگی گیاه برنج به قارچ جیبریلا فوجیکوری است که گیاه آفت زده خیلی بلندتر از گیاه سالم بود. بعدها ماده‌ای از عصاره این قارچ بدست آمد که جیبرلین نامیده می‌شد. تا به حال بیش از 50 نوع جیبرلین شناخته شده است که همگی از نظر شیمیایی به هم نزدیک هستند. جیبرلین‌ها گروه مشخصی ازهورمونهای گیاهی هستند که معروفترین و مهمترین آنها CA3 می‌باشد.

ماهیت شیمیایی جیبرلین

ساختمان همه جیبرلین‌ها چهار حلقه است که بهم پیوندشده‌اند و حلقه جیبرلین نامیده می‌شود. ملکول هر جیبرلین از 19 تا 20 کربن و 28-22هیدروژن و از 9-4 اتم اکسیژن ساخته شده است. 

مراکز عمده ساخته شدن جیبرلین

نواحی عمده ساخته شدن جیبرلین‌ها در گیاهان برگهای جوان ، میوه‌ها و نوک ریشه می‌باشد. 

نحوه انتقال جیبرلین

انتقال این هورمون کاملا آزادانه در آوندهای آبکشی و چوبی صورت می‌گیرد وتبادل بین این دو سیستم‌هادی ممکن است از طریق اشعه آوند چوبی و اشعه آوند آبکشی انجام گیرد.

نقش جیبرلین‌ها در گیاه

طویل شدن سلول‌ها

پاشیدن جیبرلین روی گیاه باعث افزایش طول ساقه می‌شود. طویل شدن ساقه در درجه اول نتیجه طویل شدن نواحی بین گره‌ها است هر چند تقسیم سلولینیز تا حدودی ممکن است در این امر دخیل باشد. 

گلدهی
بعضی درختان میوه فقط در روزهای بلند گل می‌دهند و بیشترگونه‌ها هم تحت اثر جیبرلین در روزهای کوتاه وادار به گلدهی می‌شوند. 

پارتنوکاپی
جیبرلین در بسیاری از میوه‌ها ایجاد میوه پارتنوکارپ (میوه بدون دانه) می‌کند. 

طویل شدن ریشه

جیبرلین در بعضی گونه‌های درختان میوه به طویل شدن ریشه کمک می‌کند. 

رشد برگ

طول موجهای کوتاهی از نور قرمز در رشد برگ موثر است. جیبرلین می‌تواند در رشد برگ جایگزین نور قرمز شود. 
سبز کردن تخمها

تخم برخی از گیاهان بعد از جذب آب برای اینکه سبز شودلازم است که قبلا در مقابل نور قرار گیرد جیبرلین در آن مورد می‌تواند جایگزین نورقرمز قرار بگیرد و باعث سبز شدن تخمهاگردد. 

کاربرد جیبرلین در باغبانی

مهمترین کاربرد این هورمون برای افزایش میزان محصول انگور است

اگر هورمون پاشی قبل از عمل گرده افشانی یعنی 10 روز قبل از ریزش گلبرگها صورت گیردباعث از بین رفتن مادگی و تولید حبه‌های بدون هسته می‌شود. این عمل با ریزش تعدادی از حبه‌ها همراه است بنابراین درانگور یاقوتیکه خوشه متراکم دارد باعث تنک شدن خوشه (ریزش گلهای خوشه) و بالا رفتن کیفیت محصول می‌شود چون حبه‌های باقی مانده فضای زیادی برای رشد دارند.

افزایش محصول انگور زمانی است که هورمون پاشی بعد از انجام عمل گرده افشانی و تشکیل حبه انجام می‌گیرد که باعث درشت شدن حبه‌ها می‌شود. 

بزرگی و درشتی میوه

برای تولید میوه‌های درشت‌تر و بهتر و برای جلوگیری ازترک ناشی ازباران درگیلاس از جیبرلین سه هفته قبل از برداشت روی این محصول هورمون پاشی می‌شود. 

کیفیت میوه

برای کیفیت میوه آلوده 5 - 4 هفته قبل از برداشت هورمون پاشی روی این میوه صورت می‌گیرد. 

به عقب انداختن رسیدن میوه‌ها

میوه‌هایی مثل خرمالوکه اگر پس از رسیدن چیده نشوند به سرعت نرم وفا سد می‌شوند و یاپرتقال و لیمو زمانی روی درخت می‌رسند که عرضه به بازار زیاد و قیمت پایین است. چنین میوه‌هایی را اگر موقعی هنوز سبز هستند یعنی حدود یکماه قبل از رسیدن با محولهایی از جیبرلین محلول پاشی کنند در این صورت مدت نسبتا طولانی میوه سبز روی درخت باقی می‌ماند. در یکماه قبل از رسیدن با محلولهایی از جیبرلین محلول پاشی دوباره به حالت سبز بر می‌گردند. 

دیر برداشت کردن میوه‌ها

در موردگیلاس سه هفته قبل از برداشت و برای ناک چهار هفته قبل از برداشت محلول پاشی می‌کنند. 

پا بلند کردن گیاهان پا کوتاه

برای انجام این کار از این هورمون استفاده می‌شود که با بلند شدن میان گره‌ها این امر ممکن است. 

سایر کاربردها

برای وادار کردن گیاهان روز بلند (گیاهانی که در روزهای بلند و طولانی گلدهی می‌کنند) به گلدهی در شرایط روز کوتاهی (گیاهانی که در روزهای کوتاه گلدهی می‌کنند) از این هورمون استفاده می‌شود.

برای کاهش اثر ویروس زرد در میوه آلبالو 15-10 روز پس از ریزش گلبرگها استفاده می‌شود.

برای اصلاح شکل و اندازه میوه سیب در زمان اولین ریزش گلبرگها استفاده می‌شود.

برای افزایش تولیدگل در باد رنگ گلخانه‌ای ازهورمون حیبرلین استفاده می‌کنند.

برای افزایش جوانه زنی تخمهای سیب، نلاک ،فندق،گیلا س قبل از جوانه زنی از هورمون جیبرلین استفاده می‌شود.

جیبرلین در انگور باعث افزایش اندازه حبه‌ها می‌شود و در سیب و ناک باعث درازشدن اندازه این میوه‌ها می‌شود.

کاربرد هورمون سایتوکیتین در باغبانی

اولین بار دانشمندی به نام میلر موفق شد از اسپرم شاه ماهی اولین انگیزنده تقسیم سلولی را جدا کند که آنرا کینیتین نام نهاد. بعدها معلوم شد که این ماده مصنوعی است و در گیاه وجود ندارد و اولین ماده طبیعی استخراج شده از گیاه از تخمهای نارس جوار ی بدست آمد که زآیتن نام گرفت و بعد به این ماده و دیگر مواد مشابه سایتوکینین نام گذاشتند و بالاخره بتدریج بوجود سایتوکنین در تخمدان میوه جات و ریشه‌های پی‌بردند. نقش اصلی همه سایتوکنین‌ها در کنترل تقسیم سلولی است. 

ماهیت شیمیایی سایتوکینین

همه سایتوکینین‌ها در ساختمان اساسی خود حلقه پورین (دو حلقه) دارند. 

مراکز عمده ساخته شدن سایتوکینین

این هورمون به طور عمده در مریستم انتهای ریشه- گل آذین‌ها- میوه‌های در حال رشد ساخته می‌شود. 

نحوه انتقال سایتوکینین

سایتوکینین‌های ساخته شده در نوک ریشه‌ها توسط شیره خام و سایتوکینی‌های ساخته شده در بخش بالایی گیاه توسط آوندهای آبکشی به سمت پایین انتقال می‌یابد. 

نقش سایتوکینین‌ها در گیاه 

هورمون سایتوکینین تقسیم سلولی را در گیاه تحریک می‌کند. 

سایتوکینین‌ها در طویل شدن سلول و بزرگ شدن آن و رشد تاثیر می‌گذارد. 

تشکیل ریشه: سایتوکینین با غلظت زیاد از تشکیل ریشه جلوگیری می‌کند و با غلظت خیلی کم به تشکیل ریشه کمک می‌کند. 

پیری و دیررسی: این هورمون پیری را در برگها به تاخیر می‌اندازد و از ریزش گلها و برگها و میوه‌ها جلوگیری می‌کند. 

پارتنوکارپی (میوه بدون دانه): این هورمون در ایجاد پارتنوکارپی میوه موثر است مانند انجیر. 

تاثیر در گلدهی: سایتوکینین موجب افزایش گلدهی در گیاهان روز کوتاه در شرایط روز بلند و بر عکس می‌شود. 

استعمال سایتوکینین‌ها در باغبانی 

افزایش شاخه زایی: استفاده از این هورمون در اوایل تابستان می‌تواند باعث شاخه زایی شود.

افزایش طول میوه‌های سیب: اگر سیبها با این هورمون از 10 روز بعد از اینکه گلها باز شدند هورمون پاشی شوند طول میوه‌های سیب درازتر خواهد شد.

افزایش جوانه زنی تخمها :اگر تخمها یک روز در محلول سایتوکینین خیس بخورند جوانه زنی افزایش می‌یابد.

افزایش گیاهانی مانند گل داوودی و گل میخک از طریق کشت بافت به کمک این هورمون انجام می‌گیرد.

استفاده از هورمون سایتوکینین موجب افزایش طول عمر گلهای بریده و سبزیهای برگی در مرحله بعد از برداشت می‌شود.

کاهش ریشه دهی : محلول پاشی با سایتوکینین بر روی برگها نسبت رشد ریشه به شاخه را کاهش می‌دهد در حالی که کاربرد آن روی ریشه این نسبت رشد را افزایش می‌دهد.

با محلول پاشی سایتوکینین می‌توان شاخه دهی با زاویه باز را بوجود آورد.

سرمادهی ریشه‌های درختانی که در معرض سرما قرار نگرفته‌اند : مصرف سایتوکینین می‌تواند جایگزین سرمای مورد نیاز درختانی باشد که ریشه‌هایشان در معرض سرما قرار نگرفته‌اند.

سایتوکینین رشد اولیه تخمدان را در میوه‌ها باعث می‌شود.

سایتوکینین‌ها در افزایش پر پشت کردن گیاهان در برابر گرما موثر هستند.

ریزش میوه‌ها در نهالهای جابجا شده به علت کمبود سایتوکینین است.

از سایتوکینین‌ها برای بوجود آوردن جوانه‌های اتفاقی روی شاخه‌های درختان میوه و همچنین تبدیل پیچک به خوشه در درخت انگور استفاده می‌شود.

سایتوکینین دوره نونهالی(صغیری) را در نهالهای درختان میوه کوتاه می‌کند.

سایتوکینین‌ها فعالیت جوانه‌های جانبی را در شاخه‌ها افزایش داده و موجب ایجاد شاخه‌های فرعی در درختان میوه شده و غالبیت جوانه انتهایی را می‌شکند و موجب کاهش رشد طولی شاخه می‌شود.

هورمون سایتوکینین رقابت بین رشد مریستم انتهایی شاخه و رشد میوه را می‌شکند و باعث رشد بهتر میوه‌های می‌شود
شکستن دوره خواب بذور: انواع مختلف سایتوکینین‌ها در شکستن دوره خواب تعدادی از تخمهایی که به نور هم حساس نیستند، موثر هستند.

هورمون سایتوکینین در حرکت بخشیدن مواد غذایی موثر است بطوری که این ماده به عضوهای مانند میوه‌ها و برگها و غده‌های جوان که خود تولید کننده هورمون هستند، انتقال می‌یابد.

استعمال  هورمون اتیلن در باغبانی

از مدتها پیش معلوم شد بود که گاز اتیلن در بافتهای گیاهی ساخته می‌شود و موجب فعل و انفعالات رشدی معین و همچنین واکنشهای فیزیولوژیکی در گیاه می‌شود و معلوم شده است که این گازها همه صفات خاص یک هورمون را دارا است. اتیلن در درجه حرارتهای معمولی به صورت گاز است در نتیجه خواص معینی را از خود نشان می‌دهد که در هورمون‌های دیگر دیده نمی‌شود. اتیلن همچنین ممکن است از گیاه خارج شود و رشد گیاهان به مجاور را تحت تاثیر قرار دهد.

ماهیت شیمیایی اتیلن

ساختمان اتیلن به صورت یک ترکیب دو کربنه با یک بند دو گانه می‌باشد. (CH2=CH2)

مراکز عمده ساخته شدن اتیلن

برخلاف هورمون‌های گیاهی دیگر که در نقاط خاصی تولید می‌شود این هورمون به صورت موضعی در هر نقطه‌ای از گیاه ممکن است تولید شود. 

نحوه انتقال اتیلن

حرکت اتیلن در داخل بافتها به صورت انتشار گاز می‌باشد.

استعمال  اتیلن در باغبانی

رسیدن میوه و ریزش آن 

با بزرگ شدن میوه ساخته شدن اتیلن شدت می‌یابد و مقداری گاز اتیلن آزاد می‌شود بکار بردن اتیلن روی میوه‌های خرمالو -کیله و خربزه که هنوز به حد کامل نرسیده‌اند رسیدن میوه‌ها را تسریع می‌کند. درچهارمغز و فندق استفاده از این هورمون باعث ترکیدن پوست و تسریع در شکاف خوردن پوست میوه‌ها می‌شود. در صورتی که ده روز قبل از برداشت میوه‌های سیب و ناک ، گیلاس ، آلو و هلو از هورمون اتیلن استفاده شود باعث تحریک ریزش میوه می‌شود. لازم به یادآوری است که وقتی از اتیلن در باغ استفاده می‌شود میوه از دم جدا شده یعنی دم میوه روی درخت باقی می‌ماند که این خود در صنعت کمپوت سازی از نظر اقتصادی با ارزش است

افزایش کیفیت و کمیت محصول

استفاده از اتیلن روی محصولات مختلف میزان محصولات و بازارپسندی آنها را افزایش می‌دهد. از جمله بادنجان رومی  که استفاده از‌ این هورمون از مرحله گرده افشانی تا زمانیکه میوه سبز و بالغ می‌شود باعث افزایش محصول می‌شود. اتیلن باعث رنگ پذیری بهتربادنجان رومی ، میوه جات ستروس ، هلو ، انگور ، گیلاس ، آلبالو و آلو می‌شود. اتیلن در مورد بادرنگ باعث تولید بیشتر گل ماده و افزایش عملکرد می‌شود و در مورد سیب و انجیر یک تا دو هفته قبل از برداشت باعث رسیدن کامل و رنگ پذیری بهتر آنها می‌شود.

همزمان رسیدن محصول افزایش کارایی برداشت

با استفاده از این هورمون می‌توان میوه را به سهولت برداشت کرد و کارایی برداشت مکانیزه را افزایش داد که این امر در برداشت میوه‌های خسته ای  مثل چهارمغز حائز اهمیت است.

گل انگیزی و نمو جوانه‌های گل

هورمون اتیلن باعث نمو جوانه‌های گل در آناناس و سیب و انبه می‌شود. 

به تاخیر انداختن باز شدن جوانه‌های گل 

اگر در اوایل پاییز این هورمون مصرف شود در میوه‌های هسته دار مانند هلو و گیلاس ، شکفتن جوانه‌ها در آنها به تاخیر می‌افتد و در نتیجه در مقابل سرماهای بهاره محفوظ می‌مانند. 

کنترل جوانه زنی تخم و غده‌ها و پیازها 

این امر بستگی به مقدار  اتیلن مصرفی دارد بطوریکه اگر غلظت اتیلن مصرفی در مواد نامبرده با مقدار کم استفاده شود باعث تحریک جوانه زنی و اگر با غلظت بالا استفاده شود مانع از جوانه زنی خواهد شد.
جایگزین طول روز 

این هورمون می‌تواند جایگزین طول روز بلند شود مثلا در پیاز خوراکی که در شرایط روز بلند (12-6) ساعت پیاز تشکیل می‌دهد استفاده از این هورمون می‌تواند آنرا در شرایط روز کوتاهی وادار به تشکیل پیاز کرد.
هرس شیمیایی

از این هورمون می‌توان به عنوان یک ماده شیمیایی هرس کننده استفاده کرد مثلا استفاده از این هورمون در اوایل تابستان به روی آلوی ایتالیایی می‌توان هرس شیمیایی انجام داد و یا برای کوتاه نگه داشتن چمن‌ها که مانع از رشد چمن و هم مانع از تولید تخم آن می‌شود.

تنک کردن

در تنک کردن شاخ و برگهای کچالو(وادار کردن به ریزش شاخه و برگها) کاربرد دار که موجب زود برداشت کردن محصول می‌شود. 

سایر موارد
باعث افزایش میزان شیرابه درختان کائوچو می‌شود که در صنعت لاستیک سازی اهمیت دارد. 

زود به بار نشاندن درختان میوه که با کوتاه کردن دوره نونهالی (صغیری) انجام می‌شود. 

اتیلن باعث افزایش میزان مقاومت محصولات انباری در انبار می‌شود. 

اتیلن باعث افزایش تعداد شاخه‌های گل دهنده در گل داودی می‌شود.