مراحل کشت گندم

 مقدمه :

طبق احصائیه  از ۷۶۰ میلیون هکتار کشت محصولات مختلف در دنیا بیش از ۷۰ درصد سطح نباتات جهان به غلات اختصاص دارد و در این میان حدود ۳۰ در صد اراضی زیر کشت دنیا را گندم شامل می شود. یعنی چیزی حدود ۲۳۸ میلیون هکتار . به جزء نان که غذای عمده انسانهاست محصولات  زیادی از آرد گندم به دست می آید که می توان بیسکویت – کیک – نان روغنی- شیرینی تر- کلچه – رولت – و انواع ماکارونی و … را نام برد.گندم را بر حسب این که سلولهای به وجود آورنده آن ۷- ۱۴- ۲۱ جفت کروموزوم باشند به سه گروه تقسیم می کنند. گندمهای معمولی امروزی از گروه ۲۱ جفت کروموزوم باشند ( گندمهای تتراپلوئید). ورایتی های چمران داراب- اترک- و فلات و… از جمله گندمهای معمولی می باشند که به مصرف تهیه نان می رسند . از گندمهای نوع دوروم می توان یاواروس. شوا وسیمره را نام برد که در تهیه ماکارونی نیز مورد مصرف دارد. قبل از کاشت هر محصول نیاز به مقدمات آماده سازی بستر خاک می باشد.

 مراحل تهیه زمین جهت کاشت گندم شامل مراحل زیر می باشد که در بعضی مواقع مواردی از عملیات می تواند حذف یا اضافه شود.

1-  آبیاری زمین قبل از قلبه
2- قلبه زمین
3- دیسک
4- ماله
5- کودپاشی
6- دیسک
7- تخم پاشی یا تخم کاری( در صورت تخم پاشی عملیات دیسک خفیف بعد از آن )

8- مرزبندی
9- نهرکشی
10-  آبیاری

مراحل فوق ممکن است بسته به نوع زمین – خاک زراعی – و نحوه کاشت با خطی کار یا پاشش تخم با کودپاش سانتریفیوژ تا حدودی تغییر نماید در این مطلب کاشت با خطی کار مدنظر می باشد.

آبیاری قبل از تخم  به منظور مرطوب نمودن و نرم کردن بافت خاک جهت انجام تسهیل عملیات قلبه مناسب با عمق قلبه مطلوب انجام می گیرد از مسائل مهم این آبیاری یکنواختی آبیاری سطح زمین می باشد که چنانچه سطح مزرعه به صورت یکنواخت آبیاری نشود و بعضی جاها خشک بماند در تهیه زمین با گاوآهن دچار مشکل می شویم و در این قسمتها ضمن این که عمق قلبه کمتری داریم کلوخه ایجاد می ردد و باعث عدم تهیه خوب زمین می شود که جهت کاشت با خطی کار مشکل ایجاد می نماید. از مزایای دیگر ماخار رشد علفهای هرز تا زمان انجام قلبه می باشد که با انجام عملیات قلبه آن تعدادی از بذور علفهای هرز که جوانه زده و رشد نموده اند از بین می روند.

قلبه :
عملیات قلبه – وقتی رطوبت خاک مزرعه به حالت گاورو رسید انجام می شود. حالت گاورو اصطلاحی است که به زمین ماخار شده وقتی که آماده قلبه است گفته می شود. در این حالت خاک مزرعه نه آنقدر رطوبت دارد که به حالت گل به ادوات قلبه بچسبد و نه آنقدر خشک است که با قلبه به صورت کلوخ درآید . جهت تعیین حالت گاورو در مزرعه مقداری خاک را برداشته و آن را در مشتمان فشار می دهیم اگر خاک به هم بچسبد و کلوخه ای درست کند که رطوبت خاک دست را آلوده نکند و چنانچه آن را رها کنیم پس از برخورد به زمین از هم بپاشد . در این حالت عمومی خاک حالت گاورو دارد. زمینهای رسی در مدت زمان بیشتر و زمینهای شنی در مدت زمان کوتاهتری به حالت گاورو می رسند.عمق قلبه با توجه به نوع وضعیت خاک بین ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر می باشد. در عملیات قلبه با دیدن شیارهای یکنواخت و همسطح و منظم در سطح مزرعه می باشد . سرعت کارکرد مناسب تراکتور و ماشین آلات دیگر در هنگام قلبه ۳ تا ۴ کیلومتر در ساعت می باشد.

نکته: چنانچه بخواهیم کودهای کیمیاوی را در عمق حداکثر (قلبه زده ) قرار دهیم می توانیم قبل از قلبه به پخش کود کیمیاوی اقدام نماییم و اگر بخواهیم پراکنش کود کیمیاوی در سطح قلبه خورده یکنواخت باشد لازم است در ابتدا بعد از پاشش کود مورد نظر زده و سپس قلبه زده شود..

اهداف مهم قلبه زدن

Ø      نرم کردن زمین تا تخم به راحتی با آن مخلوط شود و بتواند هر چه بیشتر از رطوبت زمین استفاده کند و به راحتی سبز شود

Ø      زیاد کردن خلل و فرج خاک تا هوا و رطوبت در خاک بهتر نفوذ کند و جریان هوا داشته باشیم و آب به مقدار بیشتری در خاک ذخیره شود.

Ø      برگرداندن خاک به جهت انتقال مواد به قسمتهای زیرین قلبه خورده

Ø      ایجاد محیط مناسب برای فعالیت میکروارگانیسمها

Ø      مبارزه با علفهای هرز موجود در مزرعه

Ø      زیر خاک نمودن بقایای گیاهی موجود در خاک

Ø      بر هم زدن لوله های مویین خاک

دیسک : بعد از عملیات قلبه با حفظ یک فاصله زمانی مناسب عملیات دیسک زدن صورت می گیرد این فاصله زمانی بسته به بافت خاک و فصل می تواند از یک تا چند روز متفاوت باشد ولی به هر صورت نباید فاصله زمانی میان قلبه تا دیسک آنقدرطول بکشد که خاک خیلی خشک شده و به صورت کلوخه هایی در آید. با انجام عملیات دیسک شیارهای خاک قلبه خورده به صورت یکنواخت و یکسان در می آید و خاک دانه بندی مناسب جهت بستر تخم می یابد .جهت یکنواختی مناسب بستر کاشت گاهی اوقات لازم است ۲ تا ۳ بار دیسک زده شود.
ماله کشی( تسطیح نسبی) : : پس از قلبه و عملیات دیسک در خاک ممکن است پستی و بلندی جزئی ناشی از تهیه بستر در زمین باقی مانده باشد. لذا از ماله برای از بین بردن این پستی و بلندی ها استفاده می شود. لازم است که جهت حرکت ماله به صورت مورب از یک گوشه زمین به یک گوشه دیگر آن باشد تا نتیجه بهتری به دست آید. میتوان یکبار به صورت ضربدر و بار دیگر در جهت عملیات فارو ماله کشی نمود. فاصله تیغه ماله از سطح خاک بسته به وضعیت مزرعه معمولا از ۳ تا ۸ سانتیمتر است که لازم است قبلا در یک سطح مسطح تنظیم گردد.

کودپاشی :
در حالت معمول توصیه می شود مقدار ۱۰۰ کیلوگرم کود فاسفورس دار  و مقدار ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم کود یوریا  و مقدار ۱۰۰ کیلو کود پتاشیم  به صورت پایه با عملیات دیسک به خاک داده شود ولی با آزمون خاک با توجه به بافت و وضعیت خاک مزرعه و پتانسیل مورد انتظار تولید محصول می توان توصیه عملی مصرف کودهای کیمیاوی پایه نایتروجن و فاسفورس و پتاشیم را مشخص نمود . بعد از کودپاشی با دستگاه سانتریفیوژ عملیات دیسک جهت اختلاط کود انجام می شود. مقدار تقریبی عناصر غذائی برداشت شده به وسله محصول گندم با عملکرد ۸ تن در هکتار ازت(N) 140 تن در هکتار- فسفر(P2O5)- پتاسیم(K2O) 180 – گوگرد(S) 25 – منیزیم(Mg) 30 تن در هکتار
عمق کود کیمیاوی در خاک مزرعه :: کود فاسفورس به علت تقریبا غیرمتحرک بودن در خاک لازم است در منطقه ریشه گیاه قرار گیرد لذا با توجه به این که غالب ریشه های گندم تا عمق ۲۰ سانتیمتری عمق خاک نفوذ میکند پراکنش کود لازم است از حدود ۸ سانتیمتری از سطح خاک قرار گیرد در صورتی که تخم کاری و کودکاری با یک دستگاه انجام پذیرد . عمق بذر ۳ تا ۵ سانتیمتری و عمق کود در ۳ تا ۵ سانتیمتری پایین تر در اطراف تخم می تواند انجام پذیرد که در این حالت ضمن استفاده بهتر از مقدار مصرف آن کاسته می شود.مقدار توصیه شده کود فاسفورس را در خاکهای سنگین در ۳ مرحله می توان مصرف نمود.۳/۱ به صورت پایه (خاک کاربرد) – ۳/۱ به صورت سرک در مرحله پنجه دهی گندم- ۳/۱ به صورت سرک دوم در مرحله ساقه رفتن و حدودا نزدیکی ظهور خوشه و در خاکهای سبک توصیه می شود. ۴/۱ اوره فاسفورس را به صورت پایه و ۴/۱ در حدود پنجه زنی و ۴/۱ در مرحله تشکیل ساقه و ۴/۱ در مرحله ظهور خوشه مصرف شود. ازت از عوامل اصلی در افزایش پروتئین گندم است و افزایش پروتئین گندم کیفیت نانوایی آن را افزایش می دهد . زمان مصرف کود نایتروجن در تعیین مقدار پروتئین گندم حائز اهمیت است.اگر کود نایتروجن قبل از گلدهی جذب گیاه شود بیشتر محصول را افزایش می دهد تا درصد پروتئین آن و اگر کود نایتروجن بعد از گلدهی جذب گیاه شود بیشتر درصد پروتئین و در واقع یعنی کیفیت محصول را افزایش می دهد. بنابراین دادن کود نایتروجن بعد از گلدهی کیفیت محصول و درصد پروتئین را افزایش می دهد که این کار را می توان با محلول پاشی کود اوره نیز انجام داد. در مورد کودهای پتاشیم گزارشهای نتایج حاصل از تجزیه خاک در آزمایشگاهها دلالت بر کمبود شدید پتاسیم در اکثر خاکهای زراعی دارد . و با توجه به نیاز گندم به کود پتاشیم ه مقدار آن در حد نیاز گیاه به کود نایتروجن است رفع کمبود آن را با افزودن کودهای پتاشیم همراه کودهای پایه ضروری می سازد نقش پتاسیم در بهبود کیفی محصول و افزایش عملکرد و محافظت گیاه در برابر عوامل نامساعد محیطی امر مسلم و ثابت شده ای است.

اثر پتاشیم بر روی محصول گندم

Ø      تحمل گیاه به شوری رابیشتر می کند

Ø      مقاومت گیاه را در برابر کم آبی افزایش می دهد.

Ø      مقاومت گیاه را در برابر آفات و بیماری ها زیاد می کند.

Ø      راندمان آب آبیاری و کودهای نایتروجن را بالا می برد.

Ø      عمل فتوسنتز را زیاد می کند.

Ø      تنش رطوبتی را کاهش می دهد.

کارآیی تعرق گیاه در شرایط تنش آبی را به دلیل افزایش تعداد و قطر دسته های آوندی افزایش می دهد.
زمان و روش مصرف کودهای میکرو(عناصر کم مصرف) :: عناصر کم مصرف با وجود نیاز خیلی کمی که گیاه به آنها دارد اهمیت زیادی برای گیاه دارند . مهمترین این عناصر عبارتند از روی- آهن- مس و منگنز می باشد . این عناصر به صورت کودی غالبا به صورت سولفات روی- سولفات آهن – سولفات مس و سولفات منگنز در دسترس می باشند که بایستی با توجه به نتایج آزمایش خاک قبل از کاشت به صورت پایه به مزرعه داده شود در غیر این صرت می توان با محلول پاشی کود میکرو با غلظت ۳ تا ۶ در هزار بسته به نوع آن در مراحل پنجه دهی یا اوائل ساقه رفتن تا گلدهی اقدام به پاشش در مزرعه نمود.

در مورد محلول پاشی با کد میکروی کامل لازم است به نکات مهمی توجه داشت:

محلول پاشی باید صبح زود یا عصر انجام گیرد

هنگام محلول پاشی وزش باد نباشد

به محلول کودی تهیه شده با غلظت ۳ در هزار لازم است ماده سیتوویت یا مایع ظرفشویی به غلظت ۲/۰ در هزار (۲ سی سی در ده لیترآب ) اضافه گردد. این کار باعث کاهش نیروی کشش سطحی آب شده و تمامی سطح برگ با ذرات محلول کودی تماس یافته و در نتیجه میزان جذب برگی افزایش می یابد. حرارت محیط در هنگام محلول پاشی با حداقل فصله زمانی آبیاری مزرعه انجام می گیرد.برای اطمینان از صحت انجام عملیات ذکر شده پیشنهاد ی ود کود مورد نظر را با غلظت مربوطه تهیه و در قطعه کوچکی از مزرعه برگپاشی و پس از ۳ روز در صورت عدم مشاهده علائم برگ سوزی در تمام سطح مزرعه محلول پاشی صورت بگیرد. در اراضی با خاک شور از کود میکروی کامل بدون بر استفاده شود.

خصوصیات تخم  و تخم پاشی

ویژگی یک تخم خوب عبارتند از:

اندوخته غذایی کافی داشته باشد.(چروکیده نباشد)
وزن هزار دانه از ۳۵ گرم بیشتر باشد.
تخم باید سالم و شکستگی نداشته باشد.
عاری از بذور علف هرز باشد.
خلوص ژنتیکی داشته باشد(همه بذور از یک رقم باشد)
قوه نامیه آن بیشتر از ۹۰ درصد باشد.

چنانچه تخم توسط زارع تهیه شود لازم است بهترین قسمت مزرعه جهت تهیه تخم مورد انتخاب و بذور جمع آوری شده اگر دارای علف هرز هستند بوجاری شوند.قبل از کاشت لازم است بذور را ضد عفونی نمائیم با این کار محصول خود را در مقابل بیماریهای سیاهک و برخی بیماری های دیگر بیمه می نمائیم. جهت این که از سموم قارچ کش توصیه شده استفاده شود و به گونه ای عمل شود که دانه ها تخم به خوبی به سم آغشته شده و قشر نازکی از سم بذور را فرا گیرد. برای این کار می توان از میکسرهای مختلف که درب آنها بسته می شود با چرخش مخلوط تخم و سم حدود ۳ دقیقه استفاده نمود یا این که بذور را روی پلاستیک یا برزنت یا سطح صاف و تمیز کپه نمود و سم مورد نیاز را روی آن پاشش داده و با استفاده از پارو بذور را چندین بار زیرورو کرد تا کاملا به سم آغشته شود.این کار لازم است قبل از عملیات تخم کاری صورت گیرد . مقدار سم لازم معمولا ۲ در هزار می باشد. در هنگام ضدعفونی بذور از ماسک و یا پارچه جهت پوشانیدن سر و صورت و دهان استفاده شود و از خوردن و آشامیدن و سیگار کشیدن حین عملیات ضدعفونی پرهیز شود .

تعدادی از سموم موجود در حال حاضر جهت ضدعفونی تخمهای گندم عبارتند از:

کاربوکسین تیرام- تریادینمول- دیکونازول- رئال- کاربندازیم

میزان تخمریز :: مقدار تخم مصرفی در حال حاضر جهت کاشت با خطی کار حدود ۱۸۰ کیلو گرم در هکتار می باشد. این مدار توصیه تخمی کلی می باشد و بسته به شرایط مختلف می تواند متغیر باشد.

در میزان مصرف تخم لازم است با توجه به هدف کشت به موارد زیر توجه نمود.
وزن هزار دانه

ارزش مصرفی تخم

تاریخ کاشت. بعد از تاریخ کاشت توصیه شده به ازای هر روز تاخیر حدود ۵/۱ درصد به مقدارتخم توصیه شده اضافه می نمائیم.

وضعیت بستر تخم

بافت خاک و شوری آن

اثر پرندگان و حشرات در مزرعه

نحوه کاشت تخم (خطی کار – سانتریفیوژ- دست پاش) . در کاشت گندم با سانتریفیوژ برای پوشش تخم می توان از دیسک یا پنجه غازی یا فارو یا کروگیت پس از پاشش تخم استفاده نمود.

نکته: جهت تسهیل د آبیاری زدن فارو مناسبتر است منتهی با در نظر گرفتن شوری زمین در منطقه.
قطعه بندی زمین و آبیاری اول :: آبیاری در زراعت گندم خصوصا اولین آبیاری از اهمیت خاصی برخوردار است آب بایستی با سرعت ملایم و به صورت یکنواخت در سرتاسر مزرعه توزیع گردد تا باعث جابجایی بذور و شستشوی خاک نشود.
خصوصیات زیر لازم است در قطعه بندی و آبیاری در نظر گرفته شود.

طول قطعات جهت آبیاری بر حسب بافت خاک و شیب زمین از ۱۰۰ تا ۲۰۰ متر متغیر است.معمولا در آبیاری نواری قطعات توسط مرزبند از همدیگر تفکیک می شوند.

عرض مرزها حتی الامکان ضریبی از عرض کمباین باشد

هر چه بافت خاک سبکتر و شیب زمین بیشتر باشد طول نوارها یا فاروها را باید کمتر در نظر داشت و هر چه جریان ورودی آب در ردیفها زیادتر باشد طول فاروها را می توان بیشتر گرفت. بهتر است طول فاروها از ۲۰۰ متر جاوز نکند.
اگر شیب مزرعه زیاد باشد مقدار آب ورودی قطعات باید کم باشد و اگر شیب مزرعه کم باشد مقدار آب ورودی را باید زیادتر در نظر گرفت.

برای اولین آبیاری در صورت امکان از سیفون استفاده شود در غیر این صورت در مدخل ورودی آب از پلاستیک یا بوته و یا خلوط کاه و کلش و خاک استفاده شود.

با استفاده از نهر مضاعف می توانیم سرعت آب را در حد دلخواه کنترل کنیم.

بارندگی موثر حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیمتر است که تقریبا می توان آن را یک نوبت آبیاری محسوب نمود. برای این که به میزان آب مورد نیاز در مزرعه دست پیدا کنیم باید از نهرکن در احداث انهار استفاده نمود.
از فاکتورهای بسیار مهم در آبیاری احداث نهر مضاعف است.هدف از احداث نهر مضاف این است که آب بیشتری با سرعت کمتر برای جلوگیری از آبشوئی ردیفهای کشت شده وارد مزرعه نماییم. احداث زه کش: برای جلوگیری از آب ماندگی و غرقاب شدن در انتهای مزرعه بایستی در پایین مزرعه نهری جهت تخلیه آب اضافی تعبیه نمود. نوبتهای آبیاری گندم معمولا ۵ نوبت در نظر گرفته می شود و هر کدام به نوبه خود مهم می باشند که آنها پس از کاشت و موقع پنجه زنی و ساقه رفتن زمان و قبل از گلدهی و بعد از دانه بستن می باشد. و به مراحل خاک آب – پنجه آب- ساق آب- گل آب و دان آب هم مرسومند.